St. Jozefstichting: van droom tot zorg voor jong en oud
De jaren twintig
De jaren twintig van de vorige eeuw noemt men ook wel ‘the roaring twenties’. Voor Nederland is dit een periode van economische groei. Voor veel mensen zorgt dit voor een gevoel van optimisme over de toekomst. Maar uiteraard profiteert niet iedereen van deze economische groei. Ook in het Hoogezand en Sappemeer van de jaren twintig kan het leven zwaar zijn. Ouderen leven vaak in erbarmelijke omstandigheden. Op de AOW moeten we dan nog meer dan dertig jaar wachten.
Pastoor M.N. van der Steele
Wie ziet de ellende achter de voordeur beter dan de dominee of pastoor? Pastoor Maurits Nicolaas van der Steele ziet het in Sappemeer maar al te goed. Hij wil iets doen aan de slechte omstandigheden waarin sommige ouderen leven.
Op zijn 25-jarig priesterfeest in 1924 krijgt de pastoor een spaarbankboekje met duizend gulden. Hij weet meteen wat hij ermee gaat doen. Hij wil de oude pastorie laten verbouwen tot gasthuis voor ouderen. Ook het naastgelegen huis, waarin de dames Homveld wonen, moet een rol gaan spelen. Helaas is niet iedereen zo enthousiast over zijn plannen. De kerkmeesters van de Heilige Willibrordus te Sappemeer zijn sceptisch. Ook het parochiaal armbestuur ziet zijn plannen niet zitten. Er is te weinig geld. Gelukkig vindt hij steun bij twee oudere parochianen: Georgius Josephus van der Werff (scheepsbouwer) en Bernardus Nicolaas Beenker (koopman). Ook vraagt hij ondertussen goedkeuring voor zijn plannen bij de aartsbisschop van Utrecht. Op 2 oktober 1924 ontvangt hij toestemming van Zijne Hoogwaardige Excellentie. Reden te meer voor het ‘voorlopig bestuur’ om de plannen om te zetten in daden. Op 3 oktober richten ze de Sint Jozefstichting op.
De Sint Jozefstichting
De naam Sint Jozefstichting bestaat al sinds 1877. In dit jaar koopt het parochiaal armbestuur een huis in Hoogezand dat wordt gebruikt als armenhuis. De nieuw opgerichte stichting richt zich op de verzorging en verpleging van ‘de ouden van dagen’, hulpbehoevenden en zieken. Vandaar dat men waarschijnlijk deze naam overneemt.
Een aantal dagen na de oprichting van de nieuwe Sint Jozefstichting koopt men het huis van weduwe Hanekamp. Langzamerhand ontstaan er binnen de parochie echter twee stromingen. Degenen die veel voelen voor de stichting en degenen die het maar een mislukt plan vinden. Onder de ‘volgers’ zijn veel niet-katholieken. Ondertussen wordt een vierde bestuurslid aangetrokken: Johannes Maria Christiaan Clijsters. Hij is koopman uit Sappemeer.
Krantenartikel uit 1924 waarin de eerste aankoop van de St. Jozefstichting genoemd wordt: het huis van weduwe Hanekamp.
Alles staat of valt met geld. Dus besluit men een paardenloterij te houden. Van der Werff stapt echter op en dus bestaat het bestuur weer uit drie personen. De paardenloterij wordt doorgezet en levert een paar duizend gulden op. Er volgen een tweede en derde paardenloterij en een fancy-fair, die nog meer geld opleveren.
De oude pastorie
Maar hoe nu verder? De oude pastorie lijkt nog altijd de beste plek om te beginnen. Er moet dan echter wel met het kerkbestuur onderhandeld worden. Het kerkbestuur blijkt plotseling goedgezind door aan te bieden de Sint Jozefstichting onder te brengen bij het kerkbestuur. De pastoor kan hier echter niet akkoord mee gaan. Dit zorgt ervoor dat het kerkbestuur nu echt lijnrecht tegenover de Sint Jozefstichting staat.
We zijn inmiddels zo’n 3,5 jaar verder. Bestuursleden Beenker en Clijsters doen nog een laatste poging. Hierbij dient kapelaan Van der Weide als bemiddelaar. Wederom is de prijs een probleem. Uiteindelijk besluit men de pastorie te verhuren voor 700 gulden per jaar. De deal gaat echter alleen door wanneer de kapelaan zijn notulen (gemaakt voor de pastoor) van die avond verbrand! Op 25 april 1928 wordt het huurcontract getekend. Er is echter nog geen nieuwe pastorie. Zolang deze er niet is kan de Sint Jozefstichting niet van start gaan. De aartsbisschop van Utrecht geeft hiervoor echter gek genoeg geen toestemming. Terwijl hij in 1924 al goedkeuring had gegeven. Er blijken brieven te zijn gekomen bij de aartsbisschop. Van wie zal in het midden blijven. Maar het is Van der Steele wel duidelijk: de kerkmeesters van de Heilige Willibrordus hebben gesproken. Hierop neemt Van der Steele ontslag als pastoor.
De situatie rond 1900. Links de St. Williborduskerk en rechts de oude pastorie.
Hulp vanuit onverwachte hoek
Het gemeentebestuur van Hoogezand heeft lucht gekregen van de verhalen en biedt aan om in het nieuw aan te leggen plantsoen (het Oosterpark) in Hoogezand een gasthuis te bouwen. De gemeente zal zelfs een ruime subsidie verstrekken. Het overgebleven bestuur van de Sint Jozefstichting slaat dit aanbod echter af. Het gasthuis moet bij de kerk komen en anders niet.
In 1928 koopt men nog een stuk grond van Elida Berg. Ook dit zal ooit een rol moeten spelen in de bouw van een gasthuis. Ondertussen worden nog drie nieuwe bestuursleden aangesteld. Pastoor Van der Steele wordt in 1930 overgeplaatst naar Nieuw-Schoonebeek. Hij drukt de stichting wel op het hart het geld van de stichting uit te geven voor het oprichten van een gasthuis.
Een nieuwe pastoor
Van der Steele wordt opgevolgd door pastoor Antonius Bartholomeus Schenk. In eerste instantie wil hij zich wel inzetten voor een nieuwe pastorie. Na gesteggel binnen het kerkbestuur laat hij het plan echter toch varen. Vanaf de preekstoel deelt hij dit mee aan zijn parochianen. Zij zijn duidelijk ontevreden. Nadat een drietal parochianen hierop naar de deken stapt, worden de twee tegenwerkende kerkmeesters ontboden bij de deken. Met als resultaat: een nieuwe pastorie die op 29 maart 1933 wordt betrokken.
De oude pastorie wordt even bewoond, maar staat niet veel later weer leeg. De stichting doet het rustig aan: snel toehappen gaat veel geld kosten weten ze. Zo pleegt men pas in 1936 overleg met de kerkmeesters. Pastoor Schenk spreekt een prijs af van 7.000 gulden, in plaats van de eerder gevraagde prijs van 16.000 gulden. Begin 1937 vraagt men ook toestemming aan de aartsbisschop. Dit resulteert in overdraging van het pand op 16 april 1937.
De zusters Franciscanessen kunnen aan het werk
Op 2 januari 1937 sluit de Congregatie der Eerwaarde Zusters Franciscanessen van Denekamp een overeenkomst met het bestuur van de Sint Jozefstichting in Sappemeer.
Op 4 augustus arriveren de eerste vier zusters. Zij gaan zich bezighouden met de naaischool, kleuterschool en verzorging. Ook verlenen ze kraamhulp. Moeder-overste is Zuster Priscilla.
Tien dagen nadat de zusters arriveren, arriveert ook de eerste bewoner. Mevrouw Konings neemt haar hele huisraad mee. Een dag later voegt mevrouw Oosterwijk uit Groningen zich bij haar. Vier dagen later wordt de eerste baby geboren in de Sint Jozefstichting, genaamd Adriaan.
Op 1 september starten de naaischool en kleuterschool in de oude R.K.-Uloschool. Ruim een maand later, op 7 oktober, brengt aartsbisschop de Jong een bezoek.
Langzaam groeit het aantal bewoners. Ouderen kopen zich bovendien in om verzekerd te zijn voor de toekomst. Ook het aantal geboorten neemt toe. De vraag neemt toe, maar de leef- en woonomstandigheden worden er niet beter op. Het is tijd voor wat nieuws.
Nieuwbouw
De nieuwbouwplannen zijn begin 1939 klaar. De zusters verhuizen tijdelijk naar de zolder van het tehuis. Aan het einde van het jaar is de nieuwbouw klaar. Op 21 december wordt het gebouw ingewijd. Op de zondag na kerst wordt het gebouw opengesteld voor publiek. De zusters nemen op 30 december hun intrek en op 2 januari verhuist de eerste bewoonster, mevrouw Homveld.
De situatie aan het einde van de jaren dertig, met geheel rechts de nieuwbouw.
Nederland in oorlog
Inmiddels dreigt er ook in ons land oorlog te komen. Op 10 mei 1940 vallen Duitse troepen Nederland binnen. In Sappemeer lijkt het de eerste oorlogsdagen mee te vallen. Men merkt weinig van de Duitse inval. Elders in het land is dat wel anders. Het leven in Sappemeer gaat gewoon door, maar de schaarste is natuurlijk ook bij de Sint Jozefstichting voelbaar. Ondanks de schaarste wordt er in 1945 door Sint Jozef toch onderdak geboden aan vluchtelingen uit het zuiden van het land.
Waardering
Het werk van de zusters in Sappemeer wordt gewaardeerd. In 1948 wordt de zolder verbouwd. Er komen kamers voor de zusters.
Er vinden regelmatig vieringen plaats. Zo herdenkt men op 4 februari 1950 dat de zusters van Denekamp 12,5 jaar in Sappemeer zijn. Het bestuur biedt een orgel aan en de gemeenschap bezorgt 40 bloemstukken.
Er zijn zelfs zusters die onderscheidingen ontvangen. Zo ontvangt zuster Rosalia van Maria’s Kleuterhof de eremedaille in goud.
De zusters krijgen een 'presentje' tijdens de inwijding van het gebouw in 1965.
De kleuterschool
De Sint Jozefstichting heeft als hoofddoel het verzorgen van ouderen. Maar vanaf het begin houden ze zich ook met andere zaken bezig. Zo wordt er kraamhulp geboden, is er een naaischool (tot 1966) en een kleuterschool.
De kleuterschool start in 1937. Er wordt lesgegeven in een leegstaand lokaal van de oude ULO-school. Als de Duitse Wehrmacht in 1944 de Westerschool in beslag neemt, wordt de kleuterschool opgeheven om plaats te maken voor een klas van deze school. Na de oorlog start de kleuterschool weer. Als in 1956 de Kleuteronderwijswet wordt aangenomen door de 2e Kamer komt er ook geld vrij voor kleuteronderwijs. Dit biedt de mogelijkheid tot het bouwen van een nieuwe kleuterschool. Maria’s Kleuterhof opent haar deuren in 1959. Er is nu ook een eigen speelplaats en een zandbak. In 1960 wordt de kleuterschool binnen een nieuwe stichting ondergebracht: de Stichting Maria’s Kleuterhof. De zusters blijven er gewoon aan het werk. In 1978 draagt men Maria’s Kleuterhof over aan de stichting R.K. onderwijs in Hoogezand-Sappemeer. Zuster Rosalia neemt afscheid en de kleuterlokalen worden afgebroken. Er komt plaats voor een nieuw Sint Jozef.
Een groep kleuters van Maria's Kleuterhof met één van de zusters (jaren zestig).
Een nieuw Sint Jozef
Tijden zijn veranderd. Inmiddels is er land bijgekocht. De Algemene Ouderdoms Wet (AOW) en de Algemene Bijstandswet volgen elkaar op, én in 1959 overlijdt pastoor Schenk. Nieuwe pastoors volgen hem op.
Ondertussen groeit het aantal kraamvrouwen bij Sint Jozef behoorlijk. In 1962 zijn dat er al 256. Er zijn dus ook meer zusters nodig. In 1962 zijn dat er inmiddels 12. Er is meer ruimte nodig. De oude pastorie wordt gesloopt. De nieuwbouw zal bijna een miljoen gulden kosten en daar komt de inrichting nog bij. Daarom wordt er een langlopende lening afgesloten met het gemeentebestuur van Hoogezand-Sappemeer. Later wordt nogmaals een lening afgesloten bij de Spaarbank van de Stad Amsterdam.
In 1963 wordt het nieuwe Sint Jozef in gebruik genomen. Het aantal bewoners is nu een stuk groter. Maar ook de aard van de bewoners is veranderd. Voorheen hadden de oudere bewoners niets te besteden. Nu waren ze door de AOW en eventueel bijstand niet meer arm.
Op 20 mei 1965 zegent de bisschop van Groningen, mgr. Nierman, het nieuwe Huize Sint Jozef in. Er is dan een kleuterschool, drukbezette kraamkliniek en een bejaardentehuis waar 90 ouderen terecht kunnen. De zusters krijgen inmiddels ook hulp van burgerpersoneel.
Dat er grote waardering voor de zusters is blijkt ook nu weer. Van reisjes naar Lourdes of Rome als afscheidscadeau tot een koninklijke onderscheiding.
1965: de nieuwbouw van de jaren zestig.
De jaren zeventig
Waar buiten de deuren van het Sint Jozef de flower power floreert, verandert er ook iets binnen Sint Jozef. Het habijt van de zusters wordt vervangen door gewone kleding.
In 1973 richten vrijwilligers de bejaardenomroep (B.O.H.S.) op. Elke zondagmorgen zenden zij uit voor alle drie de verzorgingshuizen in Hoogezand-Sappemeer.
In 1974 wordt de 8000ste baby geboren, maar het aantal geboorten neemt af. Dit zal ook te maken hebben met de al in de jaren zestig beschikbaar gekomen anticonceptiepil. De kraamkliniek is ten dode opgeschreven. Toch geeft men niet op. Men doet nog een laatste poging om de sluiting uit te stellen. Politieke partijen doen dit door het tekenen van lijsten. Daarnaast houdt men een protestmars. Een hart onder de riem voor de Sint Jozefstichting. Toch sluit de kliniek op 31 december 1978.
Op de eerste foto onder andere de ledikantjes van de kraamkliniek. Op de tweede foto het protest tegen de sluiting van de kraamkliniek in 1978.
Net als bij 12,5 en 25 jaar viert men ook in 1977 weer een herdenkingsfeest. De zusters zijn inmiddels al 40 jaar in Sappemeer aan het werk. Bij het feest zijn alle nog in leven zijnde zusters (34) die ooit in Sappemeer hebben gewerkt uitgenodigd.
Eigenlijk zou je een groot feest verwachten na vijftig jaar. Ze durven echter niet nog tien jaar te wachten voor 50-jarig jubileum. Men vreest dat er tegen die tijd misschien wel geen zusters meer zijn. Maar dat laat toch nog even op zich wachten.
Portret genomen in de jaren zeventig bij de sjoelbak.
Een nieuw concept
Zowel de kraamkliniek als de kleuterschool zijn inmiddels gesloten. Nu blijft alleen de zorg voor ouderen over. De vraag naar een plaats in een bejaardentehuis neemt toe. Omdat men na aanmelding vaak vrij snel een woning krijgt toegewezen, komen veel mensen te vroeg in een tehuis. Er wordt daarom een indicatiecommissie opgezet. Zo kan men eerlijk en weloverwogen beoordelen wie wel of geen plaats krijgt.
Er ontstaan plannen voor renovatie of nieuwbouw. Al gauw besluit men dat nieuwbouw de enige optie is. In 1983 vraagt men een vergunning aan. In eerste instantie wil men het oude gebouw vervangen. Later besluit men echter om het nieuwe gebouw achter het oude te bouwen. Zo hoeven de bewoners niet twee keer te verhuizen. De nieuwbouw krijgt 69 verzorgingsplaatsen (21 minder dan voorheen) en 42 aanleunwoningen. Uiteindelijk slaat men in 1986 de eerste paal in de grond. De bewoners betrekken begin 1988 hun nieuwe woning. Op 7 oktober dat jaar vindt de officiële opening plaats.
Het nieuwe gebouw, foto uit de jaren negentig.
Het einde van een tijdperk
Na 1979 komen er bijna geen nieuwe, jonge zusters uit Denekamp. Het totaal aantal zusters neemt met de jaren af en in 1995 heft men het kleine convent in Sappemeer op. De laatste drie zusters gaan terug naar Denekamp. Het bestuur en de hele gemeenschap neemt afscheid van de zusters.
Wat daarna kwam
Uit het tekort aan plaatsen in een verzorgingstehuis in de gemeente ontstaan uiteindelijk ook andere voorzieningen die ervoor zorgen dat ouderen nog iets langer thuis kunnen blijven wonen. Zo ontstaat ‘Tafeltje Dekje’. Sint Jozef en Voor Anker (in Hoogezand) brengen maaltijden rond aan ouderen. Zij kunnen hierdoor nog iets langer thuis blijven wonen.
Daarnaast ontstaat halverwege de jaren tachtig de dag voorziening ‘Oetkomst’. Ouderen kunnen hier een spelletje doen, wat eten of gewoon even onder de mensen zijn. Maar er is ook de mogelijkheid om te douchen of naar de pedicure of de kapper te gaan.
Omdat er nog steeds een tekort aan plaatsen in verzorgingscentra is, openen in de jaren negentig Internos (1993) en Alliance (1998). Internos bevat 60 aangepaste woningen, Alliance 64. Sint Jozef coördineert hiervoor de zorg- en dienstverlening.
Sint Jozef is in 2024 onderdeel van de Zonnehuisgroep Noord. Er zijn nu 75 1-persoons zorgappartementen aan de Noorderstraat 142 in Sappemeer. Er wonen ouderen die meer zorg nodig hebben dan ze thuis kunnen krijgen. Het is nu een eigentijds woonzorgcentrum waar ook mensen van buitenaf komen voor activiteiten of een warme maaltijd. Naast het betaalde personeel zijn er zo’n 100 vrijwilligers actief bij Sint Jozef.
Publicatiedatum: 31 januari 2024
Auteur: Rachel Hiemstra
Bronnen: