60 jaar geleden: de Molukse wijk in Foxhol

Aankomst in Nederland

Het is dit jaar zeventig jaar geleden dat de Nederlandse regering een grote groep Molukkers per schip van het Indonesische eiland Java naar Nederland brengt. Ongeveer 4000 gezinnen en daarmee ruim 12.500 personen, bestaande uit militairen van het Koninklijk Nederlandse Indisch Leger (KNIL) en hun vrouwen en kinderen, komen in 1951 aan in Rotterdam en Amsterdam. Hier worden ze toegesproken door Koningin Juliana die hen welkom heet en hoopt dat “de tijd hier door te brengen” voor hen “een goede herinnering zal blijven”. Het verblijf zal dus van korte duur zijn, of toch niet?

Woonoorden

Na aankomst worden de Molukkers naar verschillende over het land verspreide woonoorden gebracht. In onze provincie zijn dat de woonoorden Nuis in Marum en Carel Coenraad in Finsterwolde. In eerste instantie mag niemand aan het werk. Het Rijk regelt huisvesting en volledige verzorging. In de loop der tijd gaan steeds meer mensen toch aan het werk. Het wordt duidelijk dat het verblijf wel eens langer zal kunnen gaan duren. De overheid trekt zich uiteindelijk terug, wat leidt tot protest onder de gemeenschap. In 1959 besluit de overheid de woonoorden te sluiten en binnen de bebouwde kom Molukse wijken te bouwen.


 Appel in het Molukse woonoord Carel Coenraad Polder. Het woonoord is in 1960/61 opgeheven waarna de bewoners in speciale Molukse wijken te Appingedam en Foxhol zijn komen te wonen.
Appèl in het Molukse woonoord Carel Coenraad Polder. Het woonoord is in 1960/61 opgeheven waarna de bewoners in speciale Molukse wijken te Appingedam en Foxhol zijn komen te wonen.

Een kort filmpje van de Groninger Archieven over een foto uit hun collectie waarop de uitzetting uit het woonoord Carel Coenraad te zien is.

Naar Foxhol

De Carel Coenraadpolder is één van de eerste woonoorden die wordt opgeheven. Een deel van de bewoners vertrekt naar Appingedam. De overgebleven bewoners wordt een woonwijk voorgesteld in het dorp Foxhol. De bewoners zien dit echter niet zitten. De overheid had hen immers voorgehouden dat het verblijf in Nederland tijdelijk zou zijn, met het verhuizen naar een stenen woonhuis, voelt de verhuizing naar Nederland ook permanent. Ze willen niet integreren, maar terug naar hun thuisland.


 Traditionele Molukse krijgsdans uitgevoerd in het woonoord Carel Coenraad Polder te Finsterwolde.
Traditionele Molukse krijgsdans uitgevoerd in het woonoord Carel Coenraad Polder te Finsterwolde in 1954.

De ontruiming

Op 14 december, een dag na het opleveren van de eerste woningen, wordt een eerste poging gedaan om het kamp te ontruimen. Deze mislukt, omdat de bewoners simpelweg weigeren. Een paar dagen later sluit men de elektriciteit en het water af. Kinderen mochten niet meer naar school en het busvervoer naar Winschoten stopt. Maar de bewoners houden stand. Water komt uit de sloot en na een bezoek aan de burgemeester wordt de stroom toch weer aangesloten.

Op een vroege winterochtend op 21 december 1961, wordt de groep overgebleven Molukkers, met behulp van een grote politiemacht, uiteindelijk gedwongen het woonoord te verlaten. Verhuiswagens trekken het kamp in en GADO-bussen staan klaar om de bewoners over te brengen naar Foxhol. Bewoners, die soms nog liggen te slapen, verzamelen zich in de kerk om een bidstond te houden. Ondertussen laden verhuizers de wagens in. Nog steeds weigert men de kerk te verlaten. Pas wanneer politieambtenaren de vrouwen en kinderen achter in de kerk naar de uitgang dringen, volgt de rest. Rond half vijf ’s middags vertrekken de bussen naar Foxhol. De ontruiming blijft veel bewoners goed bij en laat nare herinneringen na. Kort na de ontruiming wordt het barakkencomplex afgebroken.

Ondertussen in Foxhol

Ondertussen zijn ook de Foxholsters op de hoogte gebracht van de komst van de nieuwe bewoners. Op 16 november 1961 wordt er in de Klabbe een voorlichtingsavond gehouden die wordt ingeleid door burgemeester Boekhoven. Dominee Boer schetst de achtergrond van de ‘Ambonezenkwestie’, zoals men het destijds noemt. Hij benadrukt bovendien dat de Ambonezen niet met gejuich en muziek de gemeente ingehaald mogen worden, omdat dit direct verwijdering in de hand zal werken. Langzaam via de jeugd integreren is zijn advies.

De aankomst

Aan het einde van de dag, als het al donker is, rijden onder politiebegeleiding een drietal bussen, een aantal personenauto’s en een paar laatste verhuiswagens, Foxhol binnen. De Molukkers geven zich echter niet zomaar gewonnen. Ze weigeren uit de bussen te komen. Ondertussen wordt hun inboedel de woningen ingedragen. Voor zes vrijgezellen blijkt echter niet genoeg woonruimte te zijn. Men twijfelt over een hotel, maar besluit uiteindelijk de vrijgezellen bij de verschillende gezinnen onder te brengen.

Uiteindelijk wordt men overtuigd dat het in de huizen die verwarmd zijn, voor de kinderen en vrouwen beter vertoeven is dan in de kille bussen. Onder protest worden de huizen dan toch betrokken. Uiteindelijk vindt iedereen de aan hem of haar toegewezen woning aan de Roerdompstraat of Gerrit Imbosstraat. Zowel voor de Molukkers als de Foxholsters was het een spannend moment. Uiteindelijk verliep de verhuizing soepel en zonder arrestaties.

Een paar ervaringen

Mevrouw Hallatu-Duit: “Waar moesten we zijn?” En toen zei Anita: “Mama, daar staat jouw kast, in dat huis!” “En dat was inderdaad ons huis. En in dat huis woon ik nu nog. Toen we binnenkwamen was de kachel al aan en er stond een boeketje bloemen op tafel.”

Klasina Smit-Kolk: “Toen de bussen met Molukkers aankwamen gingen we allemaal naar buiten. Het begon donker te worden. Het was heel spannend. Dat die mensen kwamen. Die kinderen huilden. Toen moesten wij van onze moeder speelgoed van ons zelf aan die kinderen geven. Om hen een beetje gerust te stellen en met hen in contact te komen.”

Engel Kloetstra-Talarima: “Toen we hier kwamen, keken de mensen uit Foxhol wel even raar op. Ze hadden waarschijnlijk nog nooit donkere mensen gezien. Maar we zijn heel vriendelijk ontvangen hoor! We hadden ook heel aardige Nederlandse buren.”

Een nieuw bestaan

Het is niet voor iedereen even makkelijk om te wennen aan de nieuwe plek in Foxhol. Het contact met Nederlandse buren gaat gelukkig vaak goed, maar mensen zijn nog steeds boos over de gedwongen verhuizing. Daarom willen sommige bewoners bijvoorbeeld geen huur betalen of hun tuin onderhouden. Uiteindelijk komt het bijna overal goed. Eén gezin dat in april 1969 nog altijd weigert huur te betalen, wordt uiteindelijk hun huis uitgezet. Een aantal andere gezinnen verhuizen uit zichzelf. Vanaf 1 juli 1983 worden de woningen onderdeel van de woningstichting Volksbelang. Dit betekent echter ook een flinke huurverhoging. Ondertussen heeft de buurt haar Molukse karakter verloren. Verschillende eerste generatie Molukkers zijn inmiddels overleden of teruggekeerd naar hun thuisland en tweede generatie Molukkers vestigen zich vaak niet meer in de wijk. De daardoor vrijgekomen woningen werden verhuurd aan Nederlanders. Aan het begin van de 21ste eeuw woont er nog maar een handjevol Molukkers in de wijk. Ook de ‘look’ van de wijk verandert door de sloop en nieuwbouw van 2008/2009. Alleen de Moluks Evangelische Kerk aan de Roerdorpstraat, die de oude Maranathakerk verving in 1995, geeft nog een Molukse uitstraling aan de wijk.


 Houten kerkgebouw van de Molukse gemeenschap aan de Roerdompstraat.  Roerdompstraat met op de achtergrond de Moluks Evangelische PetruskerkOp de eerste foto het houten kerkgebouw van de Molukse gemeenschap aan de Roerdompstraat in 1965. Op de tweede foto de situatie in 2007 met op de achtergrond de Moluks Evangelische Petruskerk.


 Dansavond van Molukse en Nederlandse jongeren in Foxhol.  Kampioenselftal van de Ambonezenclub AC PASH, omstreeks 1975. De vereniging is in 1974 in Foxhol opgericht en na een jaar of vijf weer opgeheven. De spelers waren meest afkomstig uit de Molukse wijk in Foxhol, aangevuld met enkelen van elders uit de provincie. PASH is een verwijzing naar de eilanden en plaatsen waar de Foxholster Molukkers oorspronkelijk vandaan kwamen, toen zij in 1951 gedwongen naar Nederland werden verscheept.Op de eerste foto een dansavond in 1965 van Molukse en Nederlandse jongeren in Foxhol. Op de tweede foto het kampioenselftal van de Ambonezenclub AC PASH, omstreeks 1975. De vereniging is in 1974 in Foxhol opgericht en na een jaar of vijf weer opgeheven. De spelers waren vooral afkomstig uit de Molukse wijk in Foxhol, aangevuld met enkelen van elders uit de provincie. PASH is een verwijzing naar de eilanden en plaatsen waar de Foxholster Molukkers oorspronkelijk vandaan kwamen, toen zij in 1951 gedwongen naar Nederland werden verscheept.

Dit was maar een klein stukje uit het verhaal van de Molukse gemeenschap in Foxhol. Wilt u meer lezen dan verwijs ik u naar het boek ‘Tussen belofte en teleurstelling bloeide een nieuw bestaan’, Het verhaal van de Molukse gemeenschap in Hoogezand-Sappemeer, door Teade Smedes. Het boek is bij ons aanwezig voor inzage.

 

Publicatiedatum: 21 december 2021
Auteur: Rachel Hiemstra
Bron: Tussen belofte en teleurstelling bloeide een nieuw bestaan: het verhaal van de Molukse gemeenschap in Hoogezand-Sappemeer, Teade Smedes, 2009.