Ceramiek- en Aardewerkfabriek Erica
Vanaf juni 2023 zijn de vitrines van het Historisch Archief ingericht met aardewerk van de aardewerkfabriek Erica. De tentoonstelling wordt op 19 juni om 14:00 officieel geopend door wethouder Ploeger.
Van roodstenen bloempotten naar sieraardewerk
In 1932 zetten de gebroeders Geert en Jelte Nijborg en Fritz Rehfeld de eerste stap om een aardewerkfabriek te beginnen. Op 9 april dat jaar schrijven ze het bedrijf in bij de Kamer van Koophandel.
Ze huren een leegstaand pand aan de Kielsterstraat (later Kerkstraat) in Hoogezand, waar voorheen de conservenfabriek Erica zat. Ze richten het pand in en nemen de naam van de oude conservenfabriek over. Al snel beginnen ze met het maken van ruwe roodstenen bloempotten. Ook maken ze proeven voor meer luxe aardewerk. Niet veel later komen de geglazuurde bloempotten en pulletjes op de markt.
In 1935 wordt een nieuwe fabriek aan de Eendrachtsweg 7 gebouwd. Paulus Marinus Happel uit Gouda was verantwoordelijk voor de nieuwe en voor die tijd moderne vormgeving.
Een jaar daarna, in 1936, wordt de fabricage van roodstenen potten alweer gestopt. Er wordt dan steeds meer aandacht besteed aan sieraardewerk en de collecties worden uitgebreid.
Luchtopname van de fabriek aan de Kielsterstraat, genomen in 1940.
De strijd tussen Nijborg en Rehfeld
Al vlug ontstaat er een ruzie tussen de gebroeders Nijborg en Fritz Rehfeld. Als hij als reactie daarop stopt bij Erica wordt het hem verboden om zelf een bedrijf in keramiek of aardewerk te beginnen. Dit zou namelijk voor concurrentie zorgen. Maar Rehfeld is de gebroeders Nijborg te slim af en opent op naam van zijn vrouw in het leegstaande fabriekspand aan de Kielsterstraat een eigen keramiekfabriek genaamd Irene.
De ruzie tussen de gebroeders Nijborg en Rehfeld duurt tot aan het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog.
Foto uit 1935 van het personeel van de Irene fabriek. Links Ko Ruiter.
Irene aardewerk
De Irene fabriek levert voornamelijk aan de groothandel en op het aardewerk is geen fabriekslogo aanwezig. Daarom is het ook nu nog vaak niet duidelijk wat nu aardewerk van Irene is. Waarschijnlijk is veel aardewerk op de markt gekomen met de handelsnaam Wenco. De producten lijken veel op die van Erica en concurrent Adco, maar dan zonder naam. Ze leveren bijvoorbeeld modern keukengebruiksgoed aan Hema.
Spioneren bij Irene
Rehfeld was naast oprichter en mede-eigenaar van Erica ook werkzaam geweest bij Adco. Waarschijnlijk was hij verantwoordelijk voor de moderne vormgeving van Adco en Erica.
Rehfeld is altijd wel ergens te vinden in de Irene fabriek. Hij is dan druk met het ontwerpen en draaien van nieuwe modellen potten en vazen. Omdat hij Erica niet mag beconcurreren huren de gebroeders Nijborg zelfs spionnen in om te kunnen bewijzen dat hij dit wel doet. Maar willen de spionnen Rehfeld betrappen of zijn ze op zoek naar een nieuw ontwerp van Rehfeld dat Erica ook wel kan gebruiken?
Irene wordt in 1954 overgenomen door Confido. Fritz Rehfeld is dan 63 jaar oud. In 1967 overlijdt hij in zijn woonplaats Hoogezand.
Advertenties voor personeel uit het einde van de jaren veertig voor de fabrieken van Irene en Erica.
Erica moet 'back to basic'
In 1941 breekt er bij Erica brand uit en wordt het bedrijf verwoest. Grote voorraden vormen en modellen zijn vernield, maar de machines voor de kleibereiding blijven gelukkig wel bruikbaar. Snel worden er nieuwe modellen en vormen gemaakt en in datzelfde jaar nog lukt het een vergunning voor herbouw te krijgen. Er wordt dan ook meteen gemoderniseerd.
In oktober 1942 kan de fabriek weer open voor productie. Vanuit de overheid is ondertussen bepaald dat er geen sieraardewerk meer mag worden gemaakt. Er moet dus worden omgeschakeld op huishoudelijk aardewerk.
Na de bevrijding wordt al snel een percentage sieraardewerk vrijgegeven en langzamerhand mag alles weer gemaakt worden. Maar men stopt dan niet geheel met het maken van huishoudelijk aardewerk. Er worden in de jaren vijftig bijvoorbeeld ook nog gewoon kop en schotels en melkbekers gemaakt.
Vanaf 1947 is er een elektrische brandoven aanwezig die vanaf begin 1948 wordt gebruikt. Een jaar daarna, in 1949 begint men ook met handgeschilderd aardewerk, zoals herinnerings- en wandborden. Erica maakt niet alleen aardewerk voor de Nederlandse markt, maar ook in het buitenland worden haar producten verkocht.
Aan het werk bij Erica.
Keramiek gemaakt door Erica voor het 325-jarig bestaan van Hoogezand en Sappemeer.
Een nieuwe markt : eenvoud verdringt tierlantijntjes
Inmiddels is Erica al flink gegroeid en is het bedrijf concurrent geworden van de in Ruischerbrug gevestigde keramiekfabriek Adco.
Met de opkomst van de Groninger aardewerkfabrieken ontstaat een nieuwe markt. Een markt van eenvoud in vormen en versieringen. De vaak uitbundige tierlantijn pottenbakkerijen worden verdrongen. Bij de beroemde bakkerij Westraven in Utrecht maakt men ook eenvoudige witte bloempotten. Deze krijgen veelal als tweede naam (model) ‘Erica’. Al is het een zeer vereenvoudigd Utrechts model.
Een model dat veel wordt verkocht bij Erica is de zogenaamde boomschors bloempot in verschillende kleuren van groen tot bruin.
Foto uit 1969 van de Erica fabriek aan de Eendrachtsweg in Hoogezand.
Door de tijd ingehaald
Uiteindelijk haalt de moderne tijd Erica toch in. Er is vanaf de jaren zestig en zeventig een steeds grotere vraag naar plastic bloempotten in felle kleuren en nog strakkere vormen. De plastic pot breekt minder snel en is goedkoper en makkelijker te produceren. Hiermee verdwijnt ook de unieke pot, want plastic potten zijn allemaal gelijk, terwijl de Erica potten toch allemaal net iets anders uit de oven kwamen. Daarom zijn de potten van Erica en Adco nu geliefde verzamelobjecten die toch nog altijd betaalbaar zijn.
In 1971 verhuisde Geert Nijborg en zijn vrouw naar de Kerkstraat in Hoogezand. In datzelfde jaar gingen zijn dochter Anneke Rijskamp-Nijborg en Carel Rijskamp in de inpandige fabriekswoning wonen. Carel werd directeur, nadat hij in Duitsland een HTS opleiding in keramiek volgde. Ze bleven geglazuurde bloempotten leveren aan bloemisten, maar ook aan bijvoorbeeld V&D. Zo bepaalden ze in feite het assortiment van dat warenhuis.
De productie van aardewerk is energie- en arbeidsintensief. Dit en de concurrentie met plastic zorgt ervoor dat er van de aardewerkindustrie in Nederland niet veel overblijft. Er wordt nog geprobeerd om met andere aardewerkfabrieken samen te werken, maar ook dat lukt niet. In 1976 sluit Erica definitief haar deuren.
De situatie in 1980. De Van Hogendorpstraat, aangelegd op het terrein van de Erica fabriek.
Andere aardewerkfabrieken in Midden-Groningen
In wat nu de gemeente Midden-Groningen is stonden meer aardewerkfabrieken.
Zo stond in Harkstede, aan de Hoofdweg 42, de aardewerkfabriek Confido. Op deze plek zit anno 2023 de supermarkt COOP. Confido wordt in 1950 gesticht door de gebroeders Casimir, caféhouder Jan Teule en Derk Patje. Zij kopen de voormalige zuivelfabriek van buurman Jacob Doornbos (garagehouder). Confido maakt voonamelijk gebruiksaardewerk zoals bloempotten, melkkannetjes en dergelijke. Ze hebben wel een handdraaier in dienst, dit is eerst dhr. Marsman en later Bertus Kroeze. De laatstgenoemde wordt later docent bij Academie Minerva. In de hoogtijdagen werken er een kleine twintig man. In 1970 verplaatst me de fabriek naar timmerfabriek Kielman in Westerbroek aan het Vonderpad 44. De oude aardewerkfabriek wordt omgebouwd tot de Extramarkt van Jan Leugs. Confido wordt in 1975 opgeheven.
Aardewerkfabriek Confido in Harkstede.
|
Publicatiedatum: 1 januari 2023 (laatste update: 19 juni 2023) Bronnen:
|