Aardappelmeelfabriek Motké in Zuidbroek

Halverwege de negentiende eeuw begint men in Nederland met het grootschalig verwerken van aardappelen tot aardappelzetmeel. Hiervoor bouwt men aardappelmeelfabrieken. Vooral in Groningen en Drenthe, waar veel aardappelen verbouwd worden, worden binnen niet al te lange tijd een heleboel fabrieken gebouwd. Het belangrijkste particuliere bedrijf in de aardappelmeelindustrie is dat van W.A. Scholten. Scholten richtte zijn eerste aardappelmeelfabriek (Eureka) in 1841 op in Foxhol. De fabriek blijkt een succes en Scholten laat het niet bij deze ene fabriek.

   Aardappeloogst in Kropswolde en Sappemeer tussen 1920 en 1930.

Motké: een bijzonder stukje industriële architectuur

1859, Willem Albert Scholten wil weer uitbreiden. In eerste instantie doet hij dit door in Zuidbroek, waar het oude en het nieuwe Winschoterdiep bij elkaar komen, een fabriek neer te zetten waar hij bietsuiker wil gaan produceren. De Motké fabriek is een bijzonder stukje industriële architectuur in Art Nouveau stijl met een mooie directeurswoning bij de ingang van de toegangspoort naar het fabriekscomplex.

Pieter Hubertus Balthasar Motké

W.A. Scholten noemde de fabriek uit Zuidbroek naar zijn vriend Pieter Hubertus Balthasar Motké, die als inspecteur Generaal van Financiën in Batavia stierf. Motké die in 1826 ter wereld kwam in Thorn, Limburg, maakt succesvol carrière bij de belastingdienst en leert in Groningen W.A. Scholten kennen. De twee mannen werken succesvol samen. Uiteindelijk vertrekt Motké weer uit Groningen, maar de vriendschap blijft. In 1871 wordt Motké naar Nederlands-Indië gestuurd, waar hij ziek wordt en het jaar daarna overlijdt op 46-jarige leeftijd. Scholten is zijn vriend niet vergeten en zorgt ervoor dat er in Motké’s geboorteplaats een monument ter ere van hem wordt onthuld en schenkt een portret van hem aan het Ministerie van Financiën. In 1857 noemt hij z’n nieuwe fabriek naar z’n overleden vriend.

Van bietsuiker tot aardappelmeel

Maar nog voor de machines er staan wijzigt Scholten zijn plannen alweer. De fabriek blijkt niet rendabel, er is niet genoeg markt voor en bepalingen verbieden het raffineren van suiker in het gebouw. Al snel wordt de fabriek opgebouwd tot de aardappelmeel- en kandijfabriek. Dit blijkt echter geen goede combinatie, want aardappelmeel en kandij in hetzelfde gebouw verdragen elkaar niet. Zo bleef het aardappelmeel en verdween de kandij. Er kwam wel een afdeling voor stroop bij (Sago) en in 1872 volgt uitbreiding met de afdeling dextrineproductie. Dextrine wordt onder andere gebruikt in verf, lijm en stijfsel.
In de twintigste eeuw, in 1922, ging men het product ook verpakken. De honderden inpakmeisjes zorgden ervoor dat er duizenden pakjes Sago, Maïzena, Custard en bakmeel verpakt in de winkels belandden.

Schaarste in bezettingstijd

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn veel grondstoffen niet meer beschikbaar. Scholten springt daarop in door nieuwe producten te produceren, zo introduceert hij Butaroma en Albumona. Een saus- en juspoeder als vervanging van het op dat moment gangbare Sago, dat wordt gewonnen uit palmmeel, maar tijdens de oorlog niet meer werd aangevoerd. Voor de oorlog waren de grondstoffen voor Butaroma en Albumona een afvalproduct, daarom was het tijdens de oorlog zonder bon verkrijgbaar. Zo snel als het opkwam, was het na de oorlog ook weer verdwenen.

De fabriek werd tijdens de oorlog ook gebruikt voor onderwijsdoeleinden. Omdat er ook brandstofschaarste was konden de scholen niet goed verwarmd worden. De grotere en examenklassen werden daarom ondergebracht in de Motké fabriek, omdat het daar wel warm was.

In 1965 fuseert Scholten en wordt de Motké fabriek na 107 jaar gesloten. De productie wordt overgebracht naar Foxhol. De gebouwen die ooit zo mooi waren begonnen te vervallen, er werd nog een poging gedaan tot behoud, maar deze liep op niets uit. Na jaren van leegstand werd de Motké fabriek in 1980 gesloopt.