Hellum

Dorp op een zandrug

De naamsoorsprong van deze woonplaats weet men niet met zekerheid, maar wel dat het vroeger Helm werd genoemd. Dit duidt op een natuurlijke hoogte in het land (een eiland of een heuveltje). Helm of Hellum ligt namelijk op een zandrug. Hellum is een eeuwenoud dorp. In de loop der tijden zijn in Hellum meerdere pre-historische vondsten gedaan. Door deze vondsten blijkt dat 4000 jaar voor onze jaartelling Hellum al bewoond moet zijn geweest. Vele grote veldkeien zijn er in de loop der jaren uit de grond gehaald. Opmerkelijk is dat de fundering van de kerk gemaakt is van die veldkeien.
Hellum ligt op een zandrug die is ontstaan in de voorlaatste ijstijd. In de laatste ijstijd is door weersinvloeden, stuifzanden (dekzanden) en hoog- en laagveenvorming, Hellum geworden wat het nu is. Ondanks het stijgen van de zeespiegel is Hellum nooit met klei bedekt geweest. Dit in tegenstelling tot de omringende gebieden zoals Hunsingo en het noordelijk deel van Fivelingo, waar de zee wél klei afzette en het waddenlandschap ontstond. Hellum ligt in het zuidelijk deel van Fivelingo, het zogenaamde Duurswold.

Een parochie sinds 1295

Als zoveel andere dorpen in de Woldstreek heeft Hellum (Gronings: Helm) een fraaie kerk met een bijzondere geschiedenis. De parochie dateert van 1295, toen Ebbo Menolda goederen gaf ten behoeve van de stichting van een godshuis. In de kerk hangen enkele van de oudste rouwborden van de provincie Groningen. Uiteraard herinneren die aan leden van het aloude geslacht Rengers dat sinds 1395 de borg Menalda bezat en daarmee de collatierechten (recht van geestelijke bediening) van de kerk.

Het kerkje van Hellum, hoezeer in de loop der tijden ook gewijzigd, heeft uit vroeger eeuwen nog het één en ander bewaard, speciaal de koorsluiting en het benedendeel van de toren, dat uit afwisselende lagen tuf- en baksteen bestaat. In de kerk vindt men een eiken preekstoel uit 1737, met op het middenveld van de kuip, versierd met een rijk Louis XIV ornament en het wapen van het geslacht Rengers. Voorts een orgel, waarvan de oudste delen waarschijnlijk 16e-eeuws zijn, vernieuwd in de 17e, 18e, 19e eeuw en in 1976. Voorts rouwborden voor Frans Rengers (gestorven in 1562), Egbert Rengers (gestorven in 1582) en Anna van Ittersum (gestorven in 1630).

Ook Hellum had een borg

Ook bij Hellum, ten zuidwesten van het dorp, heeft een borg gestaan. Niet alleen de Menolda’s hebben hier gewoond, ook leden van de families Rengers en Ripperda maakten er geschiedenis. De laatste bewoonster was vermoedelijk Anna Margaretha Ripperda-Rengers, die tot haar dood in 1663 de borg bewoonde en daarna in de kerk is begraven. De borg is rond 1700 afgebroken.

Een eigen vlag

Hellum heeft haar eigen vlag, die werd ontworpen ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan (mei 2008) van het dorp. De vlag weerspiegelt de zandrug waarop het dorp gebouwd is (geel), het Schildmeer (blauw), het agrarische karakter en het groene lint (groen) en de bebouwing (rode banen). Daarnaast is het wapen van de familie Rengers, die ooit de (gesloopte) borg Menolda bewoonde, toegevoegd.

Het drama van Hellum

Op zondag 23 december 1962 vond het ‘drama van Hellum’ plaats. Hierbij kwamen twee volwassen mannen en twee kinderen van 11 en 12 jaar om het leven. Bij het schaatsen op het Schildmeer verdronken de twee jongens. De twee mannen kwamen om het leven toen zij het meer opgingen om de jongens te zoeken.

Hellum nu

Nu is Hellum een actief dorp met diverse bezienswaardigheden en voorzieningen. Het heeft een oorlogsmonument, de monumentale sluis aan de Haansvaart, een dorpshuis, actieve dorpsvereniging, basisschool en ijsvereniging.

Publicatiedatum: 1 januari 2018
Auteur: Rachel Hiemstra